Ở Ấn Độ Dương, quần đảo Aldabra như một thiên đường hoang sơ với hệ sinh thái đặc biệt. Tại đây, các nhà khoa học đã phát hiện một điều kỳ lạ: một loài chim không biết bay, Dryolimnas cuvieri, hay còn gọi là chim họng trắng, đã quay trở lại sau hàng nghìn năm bị coi là tuyệt chủng.
Điều đáng ngạc nhiên là những con chim này không phải là hậu duệ của một nhóm sinh vật còn sót lại, mà chính là những cá thể của loài chim cổ đại từng sống trên đảo hàng trăm nghìn năm trước, sau đó bị tiêu diệt bởi một thảm họa thiên nhiên. Hiện tượng tái xuất hiện hiếm hoi này trong tiến hóa được gọi là “tiến hóa lặp lại”, trong đó một loài đã tuyệt chủng có thể xuất hiện trở lại nhờ điều kiện tiến hóa tương tự. Việc tái sinh của Dryolimnas cuvieri không chỉ làm thay đổi cách chúng ta hiểu về sự tuyệt chủng mà còn đặt ra nhiều câu hỏi về bản chất của tiến hóa và sự sống trên Trái Đất.
Chim họng trắng, đã quay trở lại sau hàng nghìn năm bị coi là tuyệt chủng.
Dryolimnas cuvieri là một loài chim cỡ vừa, dài khoảng 30 cm, nặng khoảng 200 gram. Chúng có bộ lông chủ yếu màu xám và nâu, với đôi chân và mỏ đỏ rực, đôi mắt vàng sáng sắc sảo. Loài chim này ăn tạp, chủ yếu là côn trùng, trái cây và mật hoa.
Điều đặc biệt ở Dryolimnas cuvieri là tiếng kêu của chúng rất to, có thể nghe thấy từ xa, góp phần làm phong phú thêm âm thanh của đảo Aldabra. Tuy nhiên, điểm đáng chú ý nhất là khả năng bay của chúng đã biến mất trong quá trình tiến hóa. Đây là một sự thích nghi đặc trưng của các loài chim sống trên đảo không có động vật săn mồi, nơi mà việc bay trở nên không còn cần thiết.
Khoảng 200.000 năm trước, tổ tiên của Dryolimnas cuvieri, một loài chim biết bay, đã di cư từ Madagascar hoặc lục địa châu Phi đến đảo Aldabra. Tuy nhiên, sau một thời gian dài sống trong môi trường không có động vật săn mồi lớn, chúng dần dần mất đi nhu cầu bay và tiến hóa thành loài chim không biết bay.
Tuy nhiên, vào khoảng 136.000 năm trước, một thảm họa lớn đã xảy ra: mực nước biển dâng cao do biến đổi khí hậu đã nhấn chìm toàn bộ đảo Aldabra. Toàn bộ hệ sinh thái của đảo, bao gồm cả Dryolimnas cuvieri, đã biến mất. Sự kiện này đánh dấu sự tuyệt chủng của loài chim này.
Nhưng câu chuyện không kết thúc ở đó. Khoảng 120.000 năm trước, khi mực nước biển rút xuống, đảo Aldabra lại trồi lên từ lòng đại dương, tái sinh môi trường sống cho nhiều loài sinh vật. Giống như trước đó, một nhóm Dryolimnas cuvieri từ Madagascar hoặc châu Phi lại di cư tới đây. Chúng tiếp tục thích nghi với cuộc sống trên đảo, dần dần mất đi khả năng bay và tiến hóa thành loài chim không biết bay giống hệt những sinh vật cổ đại đã từng bị xóa sổ trước đó.
Quá trình này không phải là một sự tái sinh sinh học thông thường, mà là một minh chứng hoàn hảo cho hiện tượng tiến hóa lặp đi lặp lại – khi một loài có thể xuất hiện trở lại mà không cần một quần thể còn sót lại nào của tổ tiên.
Tiến hóa lặp đi lặp lại là một trong những hiện tượng hiếm gặp nhất trong sinh học tiến hóa. Nó xảy ra khi các nhóm khác nhau của cùng một loài, do đối mặt với các điều kiện môi trường tương tự, phát triển những đặc điểm sinh học giống nhau một cách độc lập.
Điều này có nghĩa là, dù quần thể ban đầu đã tuyệt chủng, nhưng khi tổ tiên của chúng quay lại môi trường cũ, các áp lực tiến hóa tương tự đã khiến chúng một lần nữa phát triển những đặc điểm như trước. Đây là một dạng đặc biệt của tiến hóa hội tụ, trong đó các loài không có quan hệ họ hàng gần nhưng lại tiến hóa theo những cách giống nhau do sống trong cùng một điều kiện môi trường.
Trong lịch sử tiến hóa, tiến hóa hội tụ đã được quan sát thấy nhiều lần. Ví dụ, cá mập và cá heo, dù là hai loài hoàn toàn khác nhau (một thuộc nhóm cá sụn, một thuộc động vật có vú), nhưng đều có cơ thể thuôn dài, vây và đuôi thích nghi với cuộc sống dưới nước. Tuy nhiên, tiến hóa lặp đi lặp lại khác với tiến hóa hội tụ ở chỗ nó xảy ra trong phạm vi cùng một loài, thay vì giữa các loài khác nhau.
Hiện tượng tiến hóa lặp đi lặp lại không phải lúc nào cũng xảy ra vì nó đòi hỏi một chuỗi điều kiện rất đặc biệt. Trước hết, phải có nhiều quần thể khác nhau của cùng một loài, và mỗi quần thể phải di cư đến những môi trường tương tự nhưng không có sự giao phối với nhau. Thứ hai, quá trình này cần một khoảng thời gian đủ dài để các quần thể này tiến hóa độc lập nhưng vẫn theo một con đường tương tự. Cuối cùng, phải có bằng chứng rõ ràng về mặt di truyền chứng minh rằng các quần thể mới thực sự có nguồn gốc từ cùng một tổ tiên và có những đặc điểm tiến hóa giống nhau với tổ tiên đã tuyệt chủng.
Bên cạnh Dryolimnas cuvieri, còn có một số ví dụ khác về tiến hóa lặp đi lặp lại đã được ghi nhận. Chẳng hạn như chim voi ở Madagascar và moa ở New Zealand – những loài chim khổng lồ từng tồn tại nhưng đã tuyệt chủng do biến đổi khí hậu hoặc hoạt động của con người. Điều thú vị là, trong lịch sử tiến hóa, tổ tiên của chúng đã nhiều lần di cư đến các đảo này, mất khả năng bay và tiến hóa thành những loài tương tự nhau.
