Trong ký ức của bà Trần Thị Mai Chính, người con của thị xã Phú Thọ, những câu chuyện về vùng đất Phú An xưa, hay còn gọi là Làng Mè, vẫn vẹn nguyên như mới. Bà kể rằng, thuở sơ khai, cư dân thưa thớt, sống rải rác trong các động nhỏ: Động Tiên (khu vực ga hiện nay), Động Cờ (khu trường Cao đẳng Sư phạm) và Động Cao (khu Cao Bang). Sông Thao bao bọc phía Nam, biến làng thành một ốc đảo mỗi khi mùa lũ về.
Thị xã Phú Thọ có tuổi lâu đời nhất Việt Nam
Theo truyền thuyết, vào thời Hùng Vương thứ 18, người con trưởng của Bảo Quốc công Đại tướng Ma Khê đã dẫn dòng họ Ma từ núi Đọi (Cẩm Khê) đến khai hoang, lập nên động Phú An – tiền thân của thị xã Phú Thọ ngày nay. Trải qua các triều đại Đinh, Tiền Lê, Lý, Trần, Hậu Lê, vùng đất này khi thì được gọi là Phú An bộ, Phú An xã, khi thì làng Phú An.
Thời kỳ đầu, thị xã Phú Thọ được chia thành sáu phố và hai khu, ban đầu được đánh số, sau đó người dân đặt tên như phố Tân Hưng, phố Chợ… Sự phát triển kinh tế thu hút nhiều thương nhân, tạo nên một diện mạo đô thị sầm uất. Dù vậy, phần lớn cư dân vẫn gắn bó với nông nghiệp, làm vàng mã, bún, bánh, đóng giày dép, đúc gang, ép dầu…, tạo nên sự giao thoa giữa nét truyền thống và nhịp sống đô thị.
Trải qua hơn một thế kỷ, thị xã Phú Thọ đã đổi thay nhưng dấu ấn lịch sử vẫn in đậm trong từng con phố, nếp sống của người dân. Những công trình cổ kính như đền Trù Mật – di tích quốc gia từ năm 1999, vẫn được gìn giữ với những nghi thức tế lễ trang trọng, thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc.
Ngoài ra, các di tích chùa Bồng Lai, lễ hội Bạch Hạc, lễ hội đánh cá thờ… đều mang những nét văn hóa đặc sắc, đang chờ du khách khám phá. Thị xã Phú Thọ không chỉ là điểm đến du lịch, mà còn là một hành trình về cội nguồn, giúp mỗi người hiểu hơn về lịch sử và văn hóa của vùng Đất Tổ linh thiêng.
