Lịch sử hình thành tỉnh Bắc Ninh
Theo ghi chép của các bộ sách thuộc khối tài liệu Mộc bản triều Nguyễn (tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia IV), trải qua nghìn năm Bắc thuộc, vùng đất Kinh Bắc nhiều lần thay đổi tên gọi và địa giới hành chính.
Theo “Đại Việt sử ký toàn thư”, quyển 12, đến năm 1469, nơi đây được đổi thành thừa tuyên Kinh Bắc quản lĩnh 4 phủ và 16 huyện.
Năm 1490, thừa tuyên Kinh Bắc lại đổi thành xứ Kinh Bắc. Sách “Khâm định Việt sử thông giám cương mục” có viết: “Tháng 4, mùa hạ, chia trong nước làm 13 xứ. Trước đây, định bản đồ, chia trong nước làm 12 đạo thừa tuyên. Đến nay, vua định số hộ khẩu và cương vực mới tăng, chia làm 13 xứ”, trong 13 xứ có Kinh Bắc.
Năm 1802, Vua Gia Long đã cho ấn định các đơn vị hành chính trực thuộc trấn Kinh Bắc, đặt lại dịch ở các trấn, phủ, huyện. Đến năm 1822, vua Minh Mệnh đã cho đổi trấn Kinh Bắc thành trấn Bắc Ninh. Danh xưng Bắc Ninh bắt đầu từ đó.
Năm 1831, trong cuộc cải cách hành chính đất nước, vua Minh Mệnh tiếp tục cho đổi các dinh, trấn thành tỉnh. Trấn Bắc Ninh được đổi thành tỉnh Bắc Ninh, bao gồm 4 phủ là Từ Sơn, Thiên Phúc, Thuận An và Lạng Giang.
Một góc Thành phố Bắc Ninh hiện nay.
Trong quá khứ, tỉnh Bắc Ninh đã trải qua nhiều lần sáp nhập, chia tách
Theo bản tấu ngày 13/12/1851 của Bộ lại về việc tỉnh Bắc Ninh xin sáp nhập 1 số huyện, vua Tự Đức cho đổi 4 tổng của huyện Lục Ngạn sang phủ Lạng Giang thuộc tỉnh Bắc Ninh (1870); đặt thêm huyện Đông Anh thuộc phủ Từ Sơn; điều chuyển một số huyện thuộc tỉnh Bắc Ninh về tỉnh Thái (Thái Nguyên – năm 1880)…
Theo tư liệu từ Cổng thông tin điện tử tỉnh Bắc Ninh, năm 1887, một số tổng của tỉnh Bắc Ninh đã được tách ra khỏi các huyện: Siêu Loại, Gia Lâm và Lương Tài để gộp vào tỉnh Hưng Yên. 5 tổng của huyện Văn Giang được gộp vào tỉnh Hải Dương.
Tháng 10 năm 1895, thực dân Pháp chia tỉnh Bắc Ninh thành 2 tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang. Tỉnh Bắc Ninh (mới) có hai phủ Thuận Thành, Từ Sơn, bao gồm 10 huyện.
Trong thời gian từ 1896-1960, Bắc Ninh nhiều lần tách, gộp huyện, thay đổi địa giới hành chính.
Ngày 20/4/1961, Quốc hội ban hành Nghị quyết phê chuẩn việc mở rộng thành phố Hà Nội. Trên cơ sở đó, 29 xã, thị trấn thuộc tỉnh Bắc Ninh nhập vào Hà Nội.
Ngày 27/10/1962, Quốc hội khóa II ra Nghị quyết hợp nhất hai tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang thành tỉnh Hà Bắc.
Ngày 1/4/1963 tỉnh Hà Bắc chính thức hoạt động theo đơn vị hành chính mới, trung tâm tỉnh lỵ đóng ở thị xã Bắc Giang.
Ngày 6/11/1996 tại kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa IX đã ra Quyết định phê chuẩn việc tái lập hai tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang.
Ngày 1/1/1997, tỉnh Bắc Ninh chính thức hoạt động theo đơn vị hành chính mới. Thị xã Bắc Ninh trở thành thị xã tỉnh lỵ. Tỉnh Bắc Ninh có diện tích là 822,7km2 với 5 huyện và 1 thị xã, có 123 xã, phường, thị trấn; dân số 925.997 người.
Sau nhiều lần điều chỉnh địa giới hành chính, hiện nay Bắc Ninh có 8 đơn vị hành chính cấp huyện, gồm: Tiên Du, Yên Phong, Quế Võ, Thuận Thành, Gia Bình, Lương Tài, thành phố Từ Sơn và thành phố Bắc Ninh.
Trải qua biến động lịch sử, Bắc Ninh nhiều lần chia tách, sáp nhập và thay đổi về tên gọi, ranh giới địa lý khác nhau. Sắp tới đây, tỉnh Bắc Giang và tỉnh Bắc Ninh sáp nhập thành 1 tỉnh mới có tên gọi là tỉnh Bắc Ninh.
