Ngày lễ này không chỉ mang ý nghĩa tiêu diệt sâu bọ phá hoại mùa màng mà người Việt còn coi đây là dịp để giải trừ bệnh tật, đặc biệt trong thời điểm giao mùa. Trong ngày này, các gia đình không cần chuẩn bị cỗ mặn phức tạp mà chỉ cần một mâm lễ cúng hoa quả gọn gàng, đơn giản để dâng lên gia tiên và mong cầu sức khỏe cho cả nhà.
Người dân đi mua quả mận, vải cho dịp Tết Đoan Ngọ (Ảnh minh hoạ)
Theo truyền thống, mâm cúng Tết Đoan Ngọ thường bao gồm trái cây như vải, mận; rượu nếp, bánh gio (bánh ú tro, bánh tro), cùng với hương, hoa, vàng mã. Tùy vào văn hóa và phong tục của từng vùng miền, mâm cúng có thể có thêm thịt vịt hoặc chè trôi nước.
Mâm cúng Tết Đoan Ngọ miền Bắc
Mâm cúng miền Bắc nổi bật với các loại hoa tươi như hoa sen (biểu tượng của vẻ đẹp thuần khiết, thanh tao), hoa nhài, hoa cau, hay hoa mẫu đơn đỏ. Về trái cây, mận và vải là hai loại quả không thể thiếu, bởi chúng đang vào vụ và được bày bán phổ biến. Việc bày cúng và thưởng thức những loại quả này thể hiện mong ước mùa màng tươi tốt, mầm bệnh bị tiêu diệt và cây trái sinh sôi nảy nở.
Rượu nếp là món ăn đặc sắc, được người xưa tin rằng giúp kích thích vị giác, hỗ trợ tiêu hóa và loại bỏ các vi sinh vật gây bệnh trong cơ thể. Đặc biệt, món cơm rượu nếp cái hoa vàng là món “phải có” trong mâm cúng của miền Bắc, bên cạnh cơm rượu nếp cẩm ở một số nơi.
Bánh tro (bánh gio), làm từ gạo nếp ngâm nước tro và gói trong lá chuối, là món bánh dễ ăn, dễ tiêu và ngon miệng khi ăn cùng đường hoặc mật. Theo quan niệm dân gian, gạo nếp luộc trong lá sẽ hấp thu đặc tính cây cỏ, giúp giải nhiệt và tiêu bệnh. Để tăng tính thẩm mỹ, nhiều gia đình còn thêm bánh xu xê, xôi cốm nhiều màu sắc.
Mâm cúng Tết Đoan Ngọ miền Trung
Ngoài những vật phẩm cơ bản như miền Bắc, mâm cúng miền Trung có thêm những nét đặc trưng riêng. Cơm rượu ở miền Trung được lên men theo cách cổ truyền, có dạng miếng nhỏ vuông vức và chín mềm.
Thịt vịt là món ăn ưa chuộng, được cho là có công dụng làm mát, giải nhiệt, bổ máu và giúp tiêu hóa tốt hơn, đặc biệt đây cũng là thời điểm thịt vịt ngon và béo nhất. Bên cạnh đó, chè kê dù không phổ biến ở tất cả các tỉnh nhưng rất được ưa chuộng trong mâm cúng Tết Đoan Ngọ của Quảng Nam, với vị ngọt và dẻo thơm khi nấu từ hạt kê.
Mâm cúng Tết Đoan Ngọ miền Nam
Miền Nam mang đến sự đa dạng với những món ăn quen thuộc nhưng mang nét riêng. Cơm rượu ở miền Nam được vo thành viên tròn và thêm nước đường, ăn giống như xôi chè ở miền Bắc.
Bánh ú Bá Trạng là món tương tự bánh tro nhưng to hơn, được làm từ gạo nếp nhồi thêm nhân, sau đó luộc hoặc hấp. Bánh có thể được gói bằng lá sen hoặc lá chuối, mang đến hương vị khác nhau. Cuối cùng, chè trôi nước ở miền Nam gồm những viên to tròn làm từ bột nếp trắng với nhân đậu xanh bùi bùi, ăn cùng nước đường và nước cốt dừa, với ý nghĩa có khả năng diệt sâu bọ hiệu quả.
